नेपाल र बंगलादेशबीच विस्तारहुँदै गरेको ऊर्जा सहकार्य

रमेश लम्साल
बंगलादेशले नेपालबाट थप २० मेगावाट बिजुली लैजान सहमत भएको छ । नेपाल र बंगलादेशका ऊर्जा सचिवस्तरीय संयुक्त निर्देशक समितिको बिहीबार सम्पन्न सातौँ बैठकले हाल निर्यात भइरहेको ४० मेगावाट जलबिद्युत का अतिरिक्त थप २० मेगावाट बिजुली निर्यातका लागि आवश्यक प्रक्रिया पूरागर्ने सहमति भएको छ । आवश्यक प्राविधिक तयारी गरेर बंगलादेशले थप बिजुली आयात गर्ने सहमति भएको सो बैठकमा सहभागी ऊर्जा, जलश्रोत तथा सिँचाइ मन्त्रालयका प्रवक्ता सन्दीपकुमार देवले जानकारी दिनुभयो । निर्देशक समितिको बैठकमा नेपालका तर्फबाट ऊर्जा सचिव चिरञ्जीवी चटौत र बंगलादेशका तर्फबाट बिद्युत , ऊर्जा तथा खनिज मन्त्रालयका सचिव फर्जाना ममताजको सहअध्यक्षतामा ढाकामा सम्पन्न भएको हो । सो बैठकमा बुधबार (मंसिर १०)मा सम्पन्न संयुक्त कार्यदलको बैठकले गरेका सिफारिसमा छलफल गरेको थियो । संयुक्त कार्यदलको बैठकमा ऊर्जा मन्त्रालयका सहसचिव देव र बंगलादेश सरकारकातर्फबाट बिद्युत , ऊर्जा तथा खनिज मन्त्रालयका अतिरिक्त सचिव केएम अलि रेजाको सहअध्यक्षता रहेको थियो । निर्देशक समितिको बैठकमा बिभिन्न छवटा विषयमा छलफल भएको ऊर्जा मन्त्रालयका प्रवक्तासमेत रहनुभएका सहसचिव देवले जानकारी दिनुभयो । बैठकले नवीकरणीय ऊर्जा, ऊर्जा दक्षता प्रवद्र्धन गर्नेसम्बन्धी समझदारीपत्रमा आआफ्नो प्रक्रिया पूरागरी हस्ताक्षरगर्ने सहमति भएको छ । सो सम्झौताअन्तर्गत बंगलादेशले नेपाललाई ऊर्जा परीक्षण, बिद्युतीय सवारीसाधनको चार्जिङ स्टेशन, रुफटप सोलारजस्ता क्षेत्रमा प्राविधिक सहायता प्रदान गर्नेछ । यस्तै दुई देशबीच क्षमता अभिवृद्धि कार्यक्रमसमेत अगाडि बढाइनेछ ।

०८१ असोज १७ गते नेपालबाट ४० मेगावाट बिजुली निर्यातका लागि सम्झौता भएको थियो । सोही सम्झौतापछि भारतीय ग्रिडमार्फत बिजुली बंगलादेश निर्यात भइरहेको छ । नेपालका तर्फबाट नेपाल बिद्युत प्राधिकरण, बंगलादेशकातर्फबाट बंगलादेश पावर डेभलपमेन्ट बोर्ड र भारतकातर्फबाट एनटिपीसी बिद्युत निगमबीच त्रिपक्षीय सम्झौतामा हस्ताक्षर भएको थियो । प्राधिकरणले बंगलादेशलाई छ दशमलव चार सेन्टमा प्रतियुनिटका दरमा बिजुली बिक्रीका लागि सम्झौतागरेको थियो । ढल्केबर–मुजफ्फरपुर अन्तरदेशीय प्रसारण लाइन, भारतीय प्रसारण प्रणाली र बहरामपुर (भारत) भेरामारा (बंगलादेश) अन्तरदेशीय प्रसारण लाइनहुँदै बिजुली प्रवाह भइरहेको छ । त्यसअघि ०८१ जेठ ११ गते नेपाल बंगलादेशबीच जलश्रोत क्षेत्रमा सहकार्यका लागि स्थापित संयन्त्र, विज्ञ समितिको बैठकले जलश्रोत क्षेत्रको विकासमा साझा सहकार्य गर्ने सहमति भएको थियो । ०८० जेठ दुईगते सम्पन्न पाँचौँ बैठकले नेपालमा उत्पादित ४० मेगावाट बिजुली निर्यातका लागि बिद्युत बिक्री सम्झौतामा हस्ताक्षरगर्ने सहमति भएको थियो । प्राधिकरणले भारतीय एजेन्सी एनभिभीएनलाई बिजुली उपलब्ध गराएको छ । सो कम्पनीले भारतीय संरचना प्रयोग गरेर बिजुली बंगलादेश पुर्याइरहेको छ । नेपाल र भारतबीचको पहिलो अन्तरदेशीय प्रसारण लाइनहुँदै बिद्युत निर्यात भइरहेको छ । कुल चार सय केभी क्षमताको सो प्रसारण लाइनमार्फत पठाइएको बिजुलीको हिसाब मुजफ्फरपुरमा राखिँदै आएको छ । मुजफ्फरपुरदेखि भारतको प्रसारण लाइनमार्फत (बेहरामपुर भेरामारा) ४०० केभी बिजुली बंगलादेश गइरहेको छ । प्राधिकरणले वर्षायामको पाँचमहिना (जुन १५ देखि १५ नोभेम्बरसम्म) बंगलादेश बिजुली निर्यात गर्र्नेगरी यसअघिनै सम्झौता भएको थियो । लामो गृहकार्य र छलफलपछि अन्ततः नेपालको बिजुली बंगलादेश जाने सम्झौतामा हस्ताक्षर भएको थियो । ०८० जेठ दुईगतेको ऊर्जा सचिवस्तरीय संयुक्त निर्देशक समितिको बैठकमा सुनकोशी तेश्रो जलबिद्युत आयोजनाको निर्माण र विकासका लागि प्राधिकरण र बंगलादेश पावर डेभलपमेन्ट बोर्डबीच छ महिनाभित्र संयुक्त उपक्रममा हस्ताक्षर गर्ने सम्झौता भएको थियो । त्यसपछि हरेकजसो संयुक्त निर्देशक समितिको बैठकमा दुई देशबीच सुनकोशी तेश्रो जलबिद्युत आयोजनाका बारेमा पनि उल्लेख हुने गरेको छ ।

यसपटक पनि निर्देशक समितिको बैठकमा सो आयोजनाको बारेमा उल्लेख गरिएको छ । यसपटक पनि बैठकपछि जारी गरिएको वक्तव्यमा सुनकोशी तेश्रो जलबिद्युत आयोजनाको लगानी प्रक्रियामा अगाडि बढाउनका लागि बंगलादेशले आयोजना मूल्यङ्कनका लागि विशेषज्ञ समिति गठनगरी लगानी प्रक्रियालाई अगाडि बढाउने र संयुक्त उपक्रम निर्माणसम्बन्धी समझदारीलाई शीघ्र निष्कर्षमा पुर्याउने उल्लेख छ । यसअघिनै दुई देशबीच सहकार्यपूर्ण सहभागिताका आधारमा सो आयोजना विकासगर्ने सम्बन्धमा प्राधिकरण र बंगलादेशको पावर डेभलपमेन्ट बोर्डबीच संयुक्त कम्पनी स्थापना गर्नेसम्बन्धी संयुक्त उपक्रम सम्झौता आगामी सचिवस्तरीय संयन्त्रको बैठकअगावै टुंगो लगाउने सहमति भएको थियो । नेपाल र बंगलादेशबीच बिद्युत व्यापारका लागि प्रस्तावित अन्तरदेशीय प्रसारण लाइनको प्राविधिक र आर्थिक पक्षको अध्ययनगर्ने सहमति यसअघि भएको थियो । यस्तै, नेपालको जलबिद्युत क्षेत्रमा लगानी प्रवद्र्धनका लागि बंगलादेशको निजी क्षेत्रलाई आकर्षितगर्न आवश्यक पहलगर्ने सहमति पनि भएको थियो । यस्तै नेपाल, बंगलादेश र भारतबीच बिद्युत व्यापार, अन्तरदेशीय प्रसारण लाइन निर्माणलगायत बिद्युत क्षेत्रमा सहकार्यका लागि द्विपक्षीय बैठकमा त्रिपक्षीय संयन्त्र बनाउन आआफ्नोतर्फबाट पहलगर्ने सहमति भएको थियो । बिहीबार सम्पन्न बैठकमासमेत नेपाल, भारत र बंगलादेशबीच ऊर्जा क्षेत्रमा सहकार्य गर्नेसम्बन्धी समझदारीपत्रमा भारतको सहमति लिन दुवै देशले संयुक्त रुपमा प्रयास गर्ने उल्लेख छ । बंगलादेशले सन् २०४० सम्म नेपालबाट नौ हजार मेगावाट बिजुली लैजाने यसअघि नै घोषणा गरिसकेको छ ।

नेपाल र भारतबीच पनि १० बर्षमा १० हजार बिजुली निर्यात गर्नेसम्बन्धी दीर्घकालीन सम्झौता यसअघिनै भइसकेको छ । दुई देशबीच ऊर्जा क्षेत्रमा सहकार्य गर्नेसम्बन्धी द्विपक्षीय समझदारीमा २०७५ सालमा नै हस्ताक्षर भइसकेको छ । संयुक्त निर्देशक समितिको पाँचौँ बैठकमा नै दुई देशबीच बिद्युत व्यापारका लागि अन्तरदेशीय प्रसारण लाइनका सम्भाव्य विकल्पको अध्ययन गर्न प्राविधिक टोलीलाई निर्देशन दिने निर्णय गरेको थियो । दुई देशका ऊर्जा सचिवस्तरीय संयन्त्रको पहिलो बैठक ०७५ मंसिर १७ र १८ मा काठमाडौँमा सम्पन्नभएको थियो । सोही बैठकमा नेपालको बिजुली बंगलादेश लैजान सहजीकरणगर्ने विषयमा प्रारम्भिक छलफल भएको थियो । त्यसअघि ०७५ साउन २५ गते तत्कालीन ऊर्जा जलश्रोत तथा सिँचाइमन्त्री बर्षमान पुन र बंगलादेशका विद्युत ऊर्जा तथा खनिज श्रोत राज्यमन्त्री नसरुल हमिदबीच बिद्युत क्षेत्रमा द्विपक्षीय सहकार्य शुरुवातगर्ने प्रयोजनार्थ एक समझदारीमा हस्ताक्षर भएको थियो । सोही समझदारीपछि दुई देशका ऊर्जा सचिवस्तरीय संयन्त्रको बैठक नियमित बस्दैआएको छ । सो संयन्त्रमार्फत ऊर्जा क्षेत्रको विकास, ऊर्जा सहकार्य, यस क्षेत्रमा भएको विकासको अनुभव आदानप्रदान हुँदैआएको छ । रासस